Een uitvaartkist is niet verplicht – en andere weetjes over grafkisten

Een uitvaartkist is niet verplicht. Je kunt ook begraven of gecremeerd worden in een mand, of gewikkeld worden in een doek. Er zijn kisten van hout, karton en bananenblad, en kisten die je zelf in elkaar kunt zetten. Helemaal zelf maken kan ook. Alle kisten zijn biologisch afbreekbaar en duurzame opties zijn er veel.

Ellens man Pieter trok ’s ochtends om half acht de deur achter zich dicht, en overleed een uur later in de trein naar zijn werk, aan een hartstilstand. Diezelfde avond koos Ellen met hun kinderen – tieners nog – een kist voor hem uit. Ze vond het afschuwelijk. “Nu ga je me zeker allemaal plaatjes van soorten kisten laten zien?” vroeg ze de uitvaartverzorger. Maar zo ging het niet. Toen uitvaartverzorger Heleen, een jonge vrouw, hoorde dat Pieter ‘het liefst in een kartonnen doos gelegd wilde worden’, zei ze: “Dan regelen we dat.” En zo gezegd, zo gedaan. Pieter werd in de woonkamer opgebaard en in de kamer kwam ook zijn kartonnen grafkist te staan, met een bak viltstiften ernaast, zodat al het volk dat langs kwam een laatste groet aan hem kon schrijven. “Dat was confronterend, hartverscheurend, rauw, maar op een bepaalde manier toch ook mooi.”

Terwijl Pieter niks gaf om een kist, was het voor kunstenaar Freek juist belangrijk begraven te worden in een kunstwerk. Zes bevriende kunstenaars wisten precies wat hun te doen stond: de kist van buiten blauw verven – de RAL-kleur was hun exact doorgegeven – en van binnen bekleden met een okergele zijde. Voldaan bekeken ze het resultaat. “Het was mooi om te doen, helend”, vertelden ze Heleen.

Heleen staat inmiddels nergens meer van te kijken. “Een dochter beschilderde de binnenkant van de deksel met een kleurige zon, symbool voor ‘het beloofde land’; een heel luidruchtige familie viel helemaal stil terwijl de kleinkinderen de kist vol tekenden met wasco – en uiteindelijk deden ook de volwassenen volop mee –, een voetbalfan die een kist met het logo van zijn club kreeg, de vrouw die graag in foetushouding begraven wilde worden… Als zo’n wens uit het hart komt is het altijd mooi die uit te voeren. Bovendien: vrienden en familieleden doen graag iets praktisch.”

Een kist is niet verplicht. “Ik kan de lijst zo aanvullen met voorbeelden van andere omhulsels,” vertelt Heleen.” Zoals die man die zijn vrouw in hun lievelingsdekbed wikkelde… en wilde dat ik dit er voor ze gecremeerd werd weer af haalde omdat hij er nog onder wilde slapen. Ze lacht: “We wikkelden haar eerst in een laken, daarna in de dekbedhoes.”

Naasten zijn vaak opgelucht als ze horen dat een kist niet verplicht is. “Deze vrouw was claustrofobisch. Haar man was heel blij toen ik vertelde dat ze niet in een kist hoefde, maar gewikkeld in een doek gecremeerd mocht worden.” Er zijn prachtige wades voor in de handel, in allerlei materialen, ontwerpen en kleurstellingen, en ook het ouderwetse doodshemd is weer terug van weggeweest. Maar in eigen doeken wikkelen kan dus ook.

Naakt in de kist leggen mag ook. Maar bij het overbrengen van of naar een rouwcentrum, begraafplaats of crematorium, zorgen we dat het lichaam bedekt is; de enige wettelijke verplichting die er is.

Bij gebruik van een doek of wade wordt het lichaam meestal op een opbaarplank of draagbaar gelegd. Die zijn er in soorten en maken: van allerlei soorten hout, van takken, karton… Het assortiment is bijna net zo groot als dat van kisten.

Nederlandse kisten zijn gemaakt van biologisch afbreekbare materialen, zowel voor begraven als cremeren. Stichting GreenLeave, voor een duurzame uitvaart, heeft voorbeelden van milieuvriendelijke kisten op haar website. Dat zijn bijvoorbeeld kisten gemaakt van hout uit bossen van Staatsbosbeheer, of gevlochten van wilgentenen, waarvoor zelfs geen boom gekapt hoeft te worden. Zulke hernieuwbare grondstoffen, die zo min mogelijk vervoerd hoeven te worden, verdienen de voorkeur.

Voor cremeren beveelt GreenLeave houten kisten aan – omdat er dan minder aardgas gebruikt hoeft te worden – voor begraven kun je ook denken aan aangroeibare materialen als wilgentenen of bamboe.

Textiel gemaakt van hennep, bamboe, linnen of wol is in het algemeen beter voor klimaat, natuur en milieu dan kunststof of katoen. Bij de teelt van katoen worden niet alleen veel bestrijdingsmiddelen gebruikt, maar ook veel water en katoen wordt niet in Nederland verbouwd.

Een kist zelf maken kan ook. Het is natuurlijk wel belangrijk dat de kist gegarandeerd stevig is. Je moet er niet aan denken dat een handvat of de bodem op een cruciaal moment het begeeft. Ook zijn er bouwpakketten in de handel die je zelf in elkaar kunt zetten.

Denk eraan om goed de maat te nemen. Heleen: “We leggen de overledene op een hoofdkussen, waardoor de neus vaak hoger uitkomt dan mensen denken.” Je wilt niet meemaken dat je dierbare niet in de kist past, de kist niet door het trapgat kan of de draai naar buiten niet kan maken. Ook moet de kist in de auto, de oven of het graf passen. Als u zelf een kist maakt, zal uw uitvaartverzorger u hierbij uiteraard ondersteunen.

Heleen: “We weten dat het helpt bij de verwerking, dus als naasten iets zelf willen doen, of dat nu het dragen van de kist is, het beschilderen of hem zelf in elkaar timmeren: ik stimuleer ze daarin.”