De uitvaartplechtigheid

Een uitvaartplechtigheid is vaak iets heel persoonlijks, waar nabestaanden veelal samen vorm aan moeten geven. Dat kan tot onderlinge spanningen leiden. Het is dan prettig om zeker te weten hoe de overledene het gewild had. Niet alleen welke muziek er gespeeld moet worden, maar bijvoorbeeld ook wie bij het afscheid aanwezig zijn.

Er zijn legio mogelijkheden voor het vormgeven van een uitvaart. De Wet op de lijkbezorging schrijft voor dat bij het maken van een keuze rekening gehouden moet worden met wat de overledene gewild zou hebben. Het is dus belangrijk om daarbij stil te staan.

Het is natuurlijk niet verplicht om een bijeenkomst in een aula van een crematorium, in een kerk of waar dan ook te houden om stil te staan bij het leven van de overledene. Sommige mensen geven aan daar na hun overlijden geen prijs op te stellen. Anderzijds zullen mensen uit de omgeving van de overledene er vaak wel prijs op stellen om op die manier afscheid te kunnen nemen van de overledene; bijvoorbeeld collega’s of clubgenoten.

Een uitvaart kan op één locatie plaatsvinden – bijvoorbeeld een crematorium – of op meerdere – bijvoorbeeld wanneer er eerst een bijeenkomst in de kerk is, daarna de begrafenis plaatsvindt en men naar een restaurant gaat voor de condoleance. Er is veel mogelijk.

Houd er, wanneer u kiest voor meerdere locaties, rekening mee dat niet iedereen even makkelijk tussen de locaties kan reizen, en dat reizen per auto een relatief hoge milieu-impact heeft.

Wat er bij de uitvaartplechtigheid mogelijk is qua catering, live-streaming, muziek en presentaties verschilt uiteraard van locatie tot locatie. Check van te voren de mogelijkheden.

Aan wie een bericht van een overlijden gestuurd wordt, bepaalt in hoge mate wie er naar de uitvaartplechtigheid (kunnen) komen. Houd er rekening mee dat informatie die via social media wordt verspreid bij veel meer mensen terecht kan komen dan u in eerste instantie voor ogen had en dat die mensen informatie over de uitvaart ook kunnen opvatten als een uitnodiging om die bij te wonen. 

Het is een vrij natuurlijke neiging om alleen die mensen bij de overledene te laten die hem in de tijd voor het overlijden na stonden en die veel betekenen voor de directe nabestaanden. Toch kan het goed zijn meer mensen voor de uitvaartplechtigheid uit te nodigen:

Het overlijden van een ouder is altijd een ingrijpende gebeurtenis. Om die een plaats te geven is het belangrijk om de uitvaart bij te wonen; ook wanneer er geen nauw contact (meer) met de ouder was, bijvoorbeeld als gevolg van een scheiding. In dat geval is het een grote steun voor kinderen wanneer ook de andere ouder (= ex-partner) bij de uitvaart aanwezig is; zeker, maar niet alleen, bij minderjarige kinderen. 

Het heeft de voorkeur wanneer ouder en kind daadwerkelijk samen de uitvaart kunnen bijwonen. Rouwexperts zijn het erover eens dat het grote gevolgen voor het rouwen van kinderen heeft, als de ouder niet bij de uitvaart aanwezig mag zijn. Het heeft natuurlijk ook invloed op hoe het kind tegen de overleden ouder en diens (nieuwe) familie aankijkt.

Doet een dergelijk situatie zich voor?

Soms heeft de overledene aangegeven dat bepaalde personen niet welkom zijn op zijn uitvaart of willen nabestaanden bepaalde personen bij de uitvaartplechtigheid weren; bijvoorbeeld omdat er ruzie is binnen de familie, met een ex-partner of omdat men het niet chic vindt als een minnaar/minnares aanwezig is. Realiseer u dan dat er een zeker “recht op afscheid” bestaat.

De opdrachtgever bepaalt wie welkom is bij rouwbezoeken en de uitvaartplechtigheid. Hij kan aangeven dat bepaalde personen niet welkom zijn. Buitengesloten naasten stappen dan vaak naar de rechter om zo alsnog de gelegenheid te krijgen om afscheid te nemen. In dergelijke kortgedingen oordeelt de rechter vrijwel altijd dat een kind, ouder, broer of zus in de gelegenheid gesteld moet worden om afscheid van de overledene te nemen; bijvoorbeeld door een dag of enkele uren voor de afscheidsplechtigheid een half uur met de overledene alleen te zijn. De kosten van een dergelijk extra afscheid horen bij de kosten van de uitvaart en worden dus bij de opdrachtgever van de uitvaart in rekening gebracht.

Op veel locaties, zoals uitvaartcentra of crematoria, is het mogelijk om goede opnames van de uitvaartplechtigheid te maken. Beeld en geluid kunnen worden vastgelegd zodat de opdrachtgever de uitvaartplechtigheid later kan terug kijken. Dat kan een fijn idee zijn: als naaste gaat er tijdens de plechtigheid veel langs je heen en het kunnen terugkijken van de uitvaartplechtigheid kan helpen bij het rouwen. Ook is het vaak mogelijk de opnames live te streamen. Op die manier kan bijvoorbeeld familie in het buitenland met een inlogcode via internet meekijken en luisteren, en soms zelfs bijdragen aan de uitvaartplechtigheid – bijvoorbeeld door een toespraak te houden.

Heeft u hier belangstelling voor? Informeer dan bij uw uitvaartverzorger naar de mogelijkheden en kosten. Opnames worden alleen gemaakt als de opdrachtgever heeft aangegeven dat te willen.

Voor het maken van beeld- en geluidsopnames bij uitvaarten gelden strikte regels met het oog op de privacy van alle aanwezigen. Zo is vastgelegd dat voor iedere bezoeker aan de uitvaartplechtigheid duidelijk moet zijn dat er opnames worden gemaakt. Het uitvaartcentrum of crematorium doet dat door het plaatsen van bordjes.

De opdrachtgever mag de beeld- en geluidsopnames alleen voor persoonlijke doeleinden gebruiken. Het uitvaartcentrum of crematorium vernietigt de opnames nadat ze aan de opdrachtgever zijn overhandigd.

Voor live-streams geldt dat die alleen toegankelijk zijn middels een aan de inlogcode, die het uitvaartcentrum of crematorium aan de opdrachtgever verstrekt. De stream blijft na de uitvaart een beperkte periode openstaan.

De uitvaartplechtigheid kan op veel verschillende manieren worden ingevuld: met muziek, sprekers, foto en video, door al dan niet geloofsgebonden rituelen uit te voeren, etc. De plechtigheid kan omkleed worden met bloemen en bijvoorbeeld kindertekeningen, en afgesloten met een hapje en een drankje. Veel kan, niets hoeft. Uw uitvaartverzorger kan u voorstellen doen, die passen bij uw situatie. 

Bij de uitvaartplechtigheid voeren vaak een of meerdere mensen het woord: de uitvaartverzorger, een geestelijke, nabestaanden, vrienden, collega’s. Realiseer u dat het mogelijk is om te spreken of laten spreken bij een uitvaart, maar dat het niet hoeft. De opdrachtgever bepaalt wie er spreken.

Nabestaanden die graag willen dat er iets persoonlijks over de overledene gezegd wordt, maar denken dat zelf niet te kunnen of willen, kunnen overwegen dat door een uitvaartspreker of ritueelbegeleider te laten doen. Zij vormen zich in gesprekken met de nabestaanden een beeld van de overledene en maken daar een verhaal van dat zij tijdens de plechtigheid uitspreken.

Bij een uitvaartplechtigheid kan muziek gespeeld worden. De opdrachtgever kan muziekstukken uitzoeken en die digitaal of middels geluidsdragers bij de locatie van de uitvaart aanleveren. Er kan ook voor live muziek gekozen worden. Nabestaanden kunnen zelf muziek maken, of beroepsmusici vragen te spelen.

Bij een uitvaartplechtigheid worden vaak een of meerdere rouwstukken of -boeketten op of bij de kist geplaatst. Snijbloemen komen vaak van ver weg en voor de teelt wordt vaak gif gebruikt. Vindt u duurzaamheid bij de uitvaart belangrijk, dan kunt u milieuvriendelijke alternatieven kiezen:

In Nederland is het gebruikelijk dat bij rouwbezoek of bij condoleance na een uitvaartplechtigheid een vorm van catering wordt geserveerd. Wat er wordt geserveerd is onder andere afhankelijk van het tijdstip van de dag en de keuze van de nabestaanden. Het is daarbij steeds makkelijker om duurzame keuzes te maken. 

In de ochtend zal eerder koffie, thee en iets zoets of – tegen lunchtijd – broodjes geserveerd worden. Bij uitvaartplechtigheden in de middag wordt steeds vaker gekozen voor (licht alcoholische) dranken en iets hartigs. In sommige regio’s wordt traditioneel een koffietafel (soep, broodjes, etc.) aangeboden.

Ook uitvaartcateraars (in uitvaartcentra, crematoria en bij begraafplaatsen) moeten voldoen aan de HACCP-richtlijnen die bepalen hoe en op welke temperatuur voedsel bereid en bewaard moet worden. De HACCP-richtlijnen schrijven ook voor wanneer voedsel meegegeven mag worden aan nabestaanden als het over is.