Afwikkeling na een overlijden & het verdelen van de erfenis

Bij het regelen van een uitvaart en het afwikkelen van de erfenis ontstaat vaak wrijving tussen nabestaanden. Dat is normaal; kort na het overlijden heeft iedereen zijn emoties en iedereen gaat daar anders mee om. Als voor het overlijden de relatie tussen de erfgenamen al niet optimaal was, kan er bij de verdeling van de erfenis een lastige situatie ontstaan, waardoor het nog emotioneler wordt en de afwikkeling van de erfenis vertraagt en de kosten daarvan mogelijk groter worden.

Ruzie kan voorkomen worden:

• Een goed testament en codicil helpt
  Nabestaanden zijn zeer geholpen wanneer de overledene goed heeft vastgelegd wat zijn wensen voor zijn uitvaart zijn, welke goederen hij aan wie vermaakt en wie zijn erfgenamen zijn. Meer over het belang van het vastleggen van wensen voor de uitvaart leest u op de pagina over uitvaartwensen. Als er kans is dat er ruzie ontstaat tussen erfgenamen, is het goed om een onafhankelijke derde als executeur aan te wijzen. Het aanwijzen van een executeur doet u door middel van een testament.
• Schakel een of meer gevolmachtigden in
  Erfgenamen kunnen ook zelf gezamenlijk één gevolmachtigde aanwijzen, of ieder voor zich kan één gevolmachtigde aanwijzen.
  Een gevolmachtigde namens allen kan de nalatenschap beheren en helpen afwikkelen.
  Als erfgenamen ervoor kiezen ieder voor zich een gevolmachtigde aan te wijzen, kunnen die overleggen en kunnen directe confrontaties tussen nabestaanden vermeden worden.
• Schakel een mediator in
  Erfgenamen kunnen de hulp van een (professionele) mediator inschakelen om uiteenlopende gezichtspunten dichter bij elkaar te brengen.

In een codicil of testament kan de overledene hebben vastgelegd wat hij aan wie nalaat.

• Spullen verdelen middels een codicil of testament
  In een codicil kan worden vastgelegd welke persoonlijke spullen die geen grote geldelijke waarde hebben aan wie moeten toekomen na het overlijden. Geld en spullen die wel een grote geldelijke waarde hebben (zoals een huis, antiek, auto, etc.) kunnen alleen met een testament worden vermaakt.
• Benoeming van een executeur in een codicil of testament
  In codicillen van voor 1 januari 2003 kan een executeur (voor het regelen van de uitvaart en het afwikkelen van de erfenis) benoemd zijn. Een dergelijke benoeming is nog steeds rechtsgeldig. In codicillen van na die datum kan niet meer rechtsgeldig een executeur benoemd worden; dat moet in een testament gedaan worden.
• Codicil: in huis of bij de notaris
  Een codicil kan, maar hoeft niet, gedeponeerd zijn bij een notaris. Als u niet weet of de overledene zijn wensen had vastgelegd, kunt u informeren of er een testament was en of daar een codicil aan toegevoegd was. Veelal wordt een codicil echter niet bij een notaris gedeponeerd, maar in huis bewaard. Vaak op een plaats bij spullen die na een overlijden nodig (kunnen) zijn, zoals verzekeringspapieren en trouwboekje. De overledene kan ook kopieën van het codicil aan nabestaanden gegeven hebben.
• Nagaan of de overledene een testament had
  Van ieder Nederlands testament houdt het Centraal Testamentenregister (CTR) bij wanneer het is opgemaakt en bij welke notaris het testament zich bevindt. Wanneer iemand is overleden kunnen de nabestaanden (of een door hen ingeschakelde notaris) in het CTR opvragen of er een testament was. Zij kunnen zich daarna tot de notaris wenden die het testament heeft opgeslagen. Hoe dat gedaan kan worden leest u op www.notaris.nl. Het CTR streeft ernaar verzoeken binnen 1 of 2 weken af te handelen.
• Testamenten gemaakt in het buitenland
  Testamenten die zijn opgemaakt op Curaçao, Aruba of St. Maarten moeten worden ingeschreven in het Centraal Testamentenregister op Curaçao. Voor andere landen geldt dat testamenten niet altijd bij de notaris vastgelegd worden. Het is daarom raadzaam om contact op te nemen met een notaris in Nederland of het betreffende land.

Wanneer iemand overlijdt en niet duidelijk is of er erfgenamen zijn, en er is geen executeur aangewezen, kan voor achterblijvers een lastige situatie ontstaan. Het is daarom, zeker voor alleenstaanden zonder kinderen, aan te bevelen om vast te leggen wat de wensen na een overlijden zijn en wie de erfgenamen zijn.

Wat kunnen achterblijvers in zo’n situatie doen?

• Zij kunnen als de overledene voldoende financiële middelen had of voldoende verzekerd was, de uitvaart regelen. De kosten van de uitvaart en een (urnen)graf en eventuele vooruitbetalingen daarvoor kunnen betaald worden van de bankrekening van de overledene. Daarvoor kan men zich wenden tot de nabestaandendesk van de bank.
• Als (de inschatting is dat) de erfenis uit een aanzienlijk vermogen bestaat, kan aan een notaris gevraagd worden om onderzoek naar mogelijke erfgenamen te doen. Dat onderzoek kost geld en is dus alleen lonend als de kosten tegen de baten opwegen.
• Zij kunnen verhuurders en organisaties waar abonnementen lopen in kennis stellen van het overlijden en een afschrift van de akte van overlijden meesturen. Die organisaties kunnen daaruit zelf hun conclusies trekken.
• De achterblijvenden kunnen, als zaakwaarnemer van de onbekende erfgenamen, optreden. Zij kunnen (met een neutrale derde) een beschrijving maken van gelden (voor zover daar zicht op is) en goederen van de overledene. Inboedel en zaken als bijvoorbeeld een auto kunnen daarna worden verkocht. Het is belangrijk daarbij precies vast te leggen aan wie wanneer wat is verkocht en tegen welke prijs en het geld van de verkoop apart te zetten.
• Erfgenamen kunnen gedurende 20 jaar aanspraak maken op de erfenis. Melden zij zich in die tijd niet, dan vervalt de erfenis van de overledene aan de Staat.

Zijn er geen erfgenamen en wordt de afwikkeling van de erfenis niet door andere particulieren opgepakt dan kan het Rijksvastgoedbedrijf dat doen.

Het kentekenbewijs (deel IB) van de auto van de overledene moet binnen vijf weken overgeschreven worden. Meer daarover leest u op de website van de RDW.

Had de overledene een ridderorde dan kunt u die terugsturen aan de Kanselarij der Nederlandse Orden. De Kanselarij der Nederlandse Orden stuurt nabestaanden een brief waarin de procedure wordt uitgelegd.

Niet alle onderscheidingen hoeven na iemands overlijden teruggestuurd te worden. Alleen bij onderscheidingen behorend bij de Orde van Oranje-Nassau en de Orde van de Nederlandse Leeuw is het verplicht de onderscheiding die werd uitgereikt terug te sturen.

De oorkonde, het draaginsigne (het kleine versiersel voor dagelijks gebruik) en eventueel zelf aangeschafte miniaturen hoeven niet te worden teruggestuurd.

Erfgenamen verdelen zelf de erfenis. Een executeur mag dat alleen doen als hij daar in het testament expliciet bevoegdheden voor heeft gekregen. Tips voor het verdelen van (spullen in) de erfenis:

• Geef iedere erfgenaam de ruimte om kenbaar te maken welke spullen hij graag zou willen hebben en waarom. Betrek ook erfgenamen erbij die “niets hoeven”. Geef erkenning aan degenen die voor het overlijden voor de erflater gezorgd hebben.
• Het is belangrijk te weten hoe partners van erfgenamen over de verdeling van de erfenis denken, maar betrek hen niet bij het daadwerkelijk verdelen ervan.
• Bespreek welke taken gedaan moeten worden voor de erfenis volledig is afgehandeld en wie wat doet.
• Ken aan spullen een geldelijke waarde toe, zo kan voorkomen worden dat de erfenis in financiële zin scheef loopt. Als er stukken met een grotere geldelijke waarde verdeeld moeten worden, is het aan te bevelen die te laten taxeren (bijvoorbeeld een auto).
• Zaken die geen geldelijke waarde hebben (bijvoorbeeld fotoalbums), maar wel een emotionele waarde kunnen per stuk(s) tellen.
• Houdt bij de verdeling van geld en stukken met grote geldelijke waarde rekening met door de overledene aan erfgenamen verstrekte voorschotten, schenkingen en nog niet terugbetaalde leningen.
• Manieren om spullen te verdelen zijn:
  • In onderling overleg per bezitting bepalen wie wat krijgt.
  • Onderling veilen voor de hoogste bieder.
  • Loting: kiezen op volgorde per persoon (iedereen is een keer eerste en een keer laatste), met dobbelstenen (een buitenstaander schrijft een getal op, de anderen dobbelen), openbaar veilen en de opbrengst verdelen.
• Tips voor spullen die iedereen wil hebben:
  • Laat ze om de paar maanden tussen de nabestaanden rouleren.
  • Wie bij loting een fel begeert object heeft gewonnen, mag bij het volgende felbegeerde object niet meedoen.
  • Spullen die iedereen wil hebben, gaan naar geen van de erfgenamen, maar naar bijvoorbeeld een goed doel.
• Als er een onafhankelijke executeur is, kan die gevraagd worden te helpen met de verdeling. Ook kan een professionele mediator ingeschakeld worden.
• Als een erfgenaam niet meewerkt aan de verdeling, kunnen de overige erfgenamen zich tot de rechter wenden om een verdeling af te dwingen.

De verdeling van een erfenis kan soms tot juridische procedures leiden. Meer informatie over het voeren van juridische procedures over het verdelen van een erfenis vindt u op Rechtspraak.nl.

Nabestaanden moeten de bank in kennis stellen van het overlijden van de rekeninghouder. De rekening (pasjes, internettoegang, etc.) wordt dan geblokkeerd en er wordt uitgezocht wie de erfgenamen zijn. Als dat duidelijk is, wordt de rekening gedeblokkeerd en komt op naam van “Erven van …” te staan.

Bij het vaststellen van wie de erfgenamen zijn, vraagt de bank om een verklaring van erfrecht. Is er een huwelijkse of geregistreerd partner, is er geen testament en is het saldo niet hoger dan € 100.000 dan vragen banken doorgaans niet om een verklaring van erfrecht.

Bij een en/of-rekening blijft de rekening voor de mederekeninghouder toegankelijk. Is de mederekeninghouder niet of slechts deels gerechtigd om over de rekening te beschikken, dan moeten erfgenamen dit zelf bij de bank melden. Machtigingen voor rekeningen van (mede) de overledene vervallen.

Erfgenamen moeten automatische incasso’s en periodieke overboekingen zelf stop zetten. Zij kunnen de bank om inzicht in de transacties vragen om dat te kunnen doen.

Facturen die verband houden met de uitvaart of rechten en plichten van de erfgenamen, kunnen bij de bank worden ingediend. Als het saldo toereikend is, kan de bank die van de geblokkeerde rekening van de overledene betalen.

De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) heeft een digitaal loket waar erfgenamen na kunnen gaan of een overledene onbekende tegoeden had bij banken. Meer informatie daarover vindt u op www.slapendetegoeden.nl.

Een huis brengt vaste kosten met zich mee: hypotheekrente en/of -aflossing, energierekeningen, kosten voor reparaties en onderhoud.

Erfgenamen die de erfenis zuiver hebben aanvaard moeten deze vaste lasten doorbetalen, tot het huis verkocht is. Wanneer erfgenamen deze lasten niet kunnen betalen, is het verstandig de erfenis beneficiair te aanvaarden. De erfgenamen zijn dan niet verplicht de vaste lasten van het huis te betalen. De vaste lasten (en de rente over deze openstaande rekeningen) moeten dan na verkoop van het huis worden betaald.

Als u een huis erft, is het belangrijk om dat aan het Kadaster door te geven. Als iemand overlijdt, blijft de overledene als rechthebbende in het Kadaster vermeld, totdat een notaris een verklaring van erfrecht of een verdelingsakte heeft opgesteld en die inschrijft bij het Kadaster.

Wie een erfenis ontvangt, moet daarover erfbelasting betalen. In bepaalde situaties geldt dit niet. Bijvoorbeeld als de overledene in het buitenland woonde.

Afhankelijk van de grootte van de erfenis en de relatie tot de overledene kan sprake zijn van vrijstelling. De Belastingdienst stuurt in veel gevallen automatisch en bericht als er aangifte van erfbelasting gedaan moet worden.

Aangifte voor de erfbelasting moet binnen acht maanden na het overlijden gedaan worden.

Erfbelasting over een geërfde woning wordt geheven op basis van de WOZ-waarde van het jaar waarin de woning werd geërfd of van het daaropvolgende kalenderjaar.

Meer informatie vindt u op www.rijksoverheid.nl en www.belastingdienst.nl.

De Belastingdienst stuurt een aantal maanden na het overlijden een aangifteformulier voor de inkomstenbelasting (F-biljet) waarmee aangifte over het lopende jaar tot het moment van overlijden gedaan moet worden.

Als iemand overlijdt, zijn diens paspoort, ID-kaart en rijbewijs niet meer geldig. Als nabestaande moet u deze documenten inleveren bij de afdeling Burgerzaken van de gemeente. Een rijbewijs kunt u ook bij de RDW inleveren.

Wilt u het paspoort van de overledene bewaren? Dat kan. De gemeente maakt het dan ongeldig en geeft het aan u terug.

Nabestaanden krijgen geen oproep om documenten van de overledene in te leveren. Er staat ook geen termijn voor, maar het is dus wel verplicht en belangrijk om te doen om identiteitsfraude te voorkomen. Lever een paspoort of ID-kaart pas in als u ze niet meer nodig heeft. Voor het afwikkelen van administratieve zaken, zoals het opheffen van bankrekeningen, wordt vaak om een kopie van het identiteitsbewijs gevraagd.

Zijn er kinderen bijgeschreven op het paspoort van de overledene? In dat geval moeten de kinderen op het paspoort van de langstlevende ouder worden overgeschreven. Of de kinderen vragen zelf een paspoort aan. Kinderen van 14 jaar of ouder zijn verplicht om zelf een paspoort of ID-kaart te hebben.

Had de overledene een buitenlands paspoort? U kunt het paspoort dan inleveren bij de ambassade van het betreffende land.

• Zorgverzekering
  De zorgverzekering van de overledene stopt automatisch. De gemeente geeft het overlijden door aan de zorgverzekeraar.
• Rechtsbijstandsverzekering
  Veel mensen hebben een rechtsbijstandsverzekering. Als er op het moment van overlijden geen gebruik gemaakt wordt van de rechtsbijstandsverzekering, kan de verzekering worden opgezegd. Loopt er een zaak of andere procedure? Neem dan contact op met de verzekeraar en overleg of de verzekering moet doorlopen en hoe lang, of dat deze stopgezet kan worden.
• Aansprakelijkheidsverzekering
  Een aansprakelijkheidsverzekering dekt de schade die iemand veroorzaakt aan (spullen van) anderen. Bijvoorbeeld ook de schade die buren kunnen hebben van een gesprongen waterleiding in de woning van de overledene. Had de overledene een koophuis, dan is het vaak verstandig om de aansprakelijkheidsverzekering door te laten lopen tot de woning verkocht en geleverd is. Had de overledene een huurwoning, dan kan de aansprakelijkheidsverzekering vaak wel direct worden opgezegd.
  Ga voor u de aansprakelijkheidsverzekering opzegt, altijd na of er geen claims (kunnen gaan) lopen. Dat kan bijvoorbeeld het geval zijn als de overledene kort voor het overlijden een ongeluk heeft gehad en schade aan anderen heeft veroorzaakt. Vraag in dat geval bij de verzekeraar na of de verzekering kan worden stopgezet, of door moet blijven lopen.
• Inboedelverzekering
  Laat, als de overledene in een huurwoning woonde, de inboedelverzekering doorlopen tot de huur is beëindigd en de woning opgeleverd. Had de overledene een koopwoning? Dan is het verstandig om de inboedelverzekering door te laten lopen tot de woning is verkocht en geleverd aan de nieuwe eigenaar.
  Verplaatst u de inboedel van de overledene (tijdelijk) naar een opslag, ga dan goed na hoe dat zit met de verzekering. Het kan dan verstandig zijn om de inboedelverzekering van de overledene door te laten lopen.
• Opstalverzekering
  Een opstalverzekering dekt de schade aan “alles wat vastzit aan een koopwoning” als die schade veroorzaakt is door brand, storm, water of inbraak. Het is daarom verstandig om een opstalverzekering door te laten lopen tot de woning van de overledene is verkocht en overgedragen aan de nieuwe eigenaar.